Saamowie to naród zamieszkujący rdzennie sam kraniec Skandynawii: północną Finlandię, Szwecję i Norwegię, a także cząstkę Rosji. Mają swój odrębny język (Saami), kulturę, a także przedstawicieli dla celów politycznych. Mają swój parlament, flagę, organizują sobie samodzielnie wybory. Tereny, na których mieszkają Saamowie są uznawane przez nich samych jako jeden kraj. Naród ten łączy wspólny język, ale jednak formalnie nie mają wyznaczonej odrębnej granicy terytorialnej. Mimo że sami oczywiście są w stanie określić granice ich krainy, to te granice nie pokrywają się z uznawanymi na świecie granicami państw w obrębie Skandynawii.
Saamowie a Norwedzy
Jest to naród, który przez szereg lat można było uznać za uciśniony przez Norwegów. Norwegowie, mimo że niechętnie o tym mówią, próbowali poddać Saamów norwegizacji. Skąd wzięli się Saamowie na północy Skandynawii? Początek ich osadnictwa na tych terenach sięga 10 tysięcy lat wstecz, gdy przywędrowali z Uralu. Byli jednymi z pierwszych osadników półwyspu skandynawskiego. Spory o tym, kto był pierwszy: czy Norwegowie przybyli w rejony Finnmarku na przełomie XIII i XIV w., czy Saamowie z północy, nie został rozstrzygnięty do dziś. Od początku jednak Saamowie traktowani byli jako poganie: ich wierzenia nie zgadzały się z pierwszymi ludami osiedlającymi Półwysep Skandynawski od południa. Szerzono więc przez wieki chrześcijaństwo wśród Saamów: bez szkół, jednak poprzez domokrążenie. Nauczyciele przemierzali zimne północne tereny Saamów w celu nauczenia miejscowej ludności niemieckiego oraz przekazując im treści z Biblii. Próbowano zniweczyć na przykład tradycję odprawiania śpiewu Saamów: joikowanie.
Śpiew Saamów
Saamowie odprawiali w dawnych czasach joik w ramach religijnych rytuałów, z czasem jednak ten sposób śpiewania zaczął pełnić funkcję socjalną. W jaki sposób? Saamowie układają dla siebie wzajemnie pieśń w podziękowaniu lub jako wyraz uczuć. W kulturze Saamow przyjęło się, że każdy człowiek powinien choć raz w życiu usłyszeć joik ułożony specjalnie dla niego. Pieśń układana jest w taki sposób, aby pasowała do usposobienia adresata. Jeśli ten jest żywiołowy pieśń jest tworzona pod skoczną melodię. Jeśli jest to osoba o łagodnym usposobieniu, taka też jest melodia joik. W treści zwykle zawiera się opowieści o adresacie piosenki: opowiada o jej przyzwyczajeniach lub szczególnych cechach. Nie można odśpiewywać sobie samemu takiego joika. Jeśli został stworzony na naszą część, to nie może zostać ponownie użyty wobec jakiejkolwiek innej osoby. Nie można takiej pieśni sobie pożyczyć.
Saamowie w porządku prawnym Norwegii
Wyraźny protest Saamów przeciw norwegizacji miał miejsce dopiero w XIX w. Zaczęli głośniej bronić swojej odrębności etnicznej. Niestety jednak, jeszcze w latach 50-tych ubiegłego wieku doszło do sytuacji, w której zakazano prawnie joikowania. Zakaz nigdy nie został zniesiony, jednak z czasem Saamowie zbuntowali się na tyle skutecznie, że np. w latach 80-tych w jednym z północnych miast urządzono festiwal joikowania. W ostatnich latach program typu “Mam Talent” wygrał nawet Saam z dalekiej północy, który na wizji joikował dla swojego zmarłego kumpla. Dodatkowo oczywiście odprawianie śpiewów przez Saamów jest przecież atrakcją turystyczną, która przyciąga przybyszy z całego świata właśnie do Norwegii. Siłą rzeczy więc Norwegowie przestali się już trochę wtrącać do śpiewu, jakby zaczęli tolerować, że dzielą ziemie z ludami o tak odmiennej od nich kulturze. Na marginesie: zakazu joikowania nie było nigdy w Szwecji ani w Finlandii.
Saamowie dziś – jak im się żyje?
Obecnie mamy taką sytuację, w której nikt oficjalnie nie zabrania Saamom używania ich języka, jednak przejawy dyskryminowania tej mniejszości etnicznej są widoczne. Mimo że Norwegowie chętnie pomagają finansowo swoim pobratymcom z północy, to jednak nie chcą ich w pełni uznać jako „tych samych Norwegów“. Z drugiej też strony, sami Saamowie czasami wyłamują się i wędrują na południe: uczą się czystego norweskiego i chcą żyć w pełni po norwesku. Mimo że wyglądają inaczej niż Norwegowie z południa, to jak najbardziej znają uwarunkowania kulturowe rządzące dzisiejszymi Norwegami.
*czytaj więcej: kim jest współczesny Norweg?