Zakopane to nie tylko regionalne jedzenie, ogródki piwne na Krupówkach, termy i baseny, czy same góry. Przebywając w Zakopanem, warto zwiedzić miasteczko pod kątem unikalnej drewnianej architektury góralskiej. Najlepiej jest wybrać się w tym celu na ul. Kościeliską. Przez długie dziesięciolecia centrum Zakopanego znajdowało się wcale nie na Krupówkach, jak dziś, ale właśnie przy ul. Kościeliskiej.
Gdzie jest ulica Kościeliska w Zakopanem?
Jest to ulica ciągnąca się od wejścia na Gubałówkę po wieś Kościelisko. Po obu stronach drogi znajdują się piękne domy góralskie – warto wybrać się tutaj na spacer, jeśli zależy nam na poznaniu tradycyjnego budownictwa drewnianego z tych terenów. Są to domy historycznie najstarsze. Na wielu z nich zauważymy tablice informujące o historii miejsca. Przy ul. Kościeliskiej znajduje się sztandarowy przykład architektury góralskiej, czyli Witkiewiczówka.
Którędy na spacer w Zakopanem?
Przechadzając się ulicą Kościeliską z Zakopanego w stronę Doliny Kościeliskiej, miniemy kościół i przylegający do niego cmentarz na Pęksowym Brzysku. To właśnie przy tym małym i bardzo skromnym wiejskim kościele zbudowanym w całości z drewna toczyło się centrum życia towarzyskiego w dawnym Zakopanem. To własnie do tej ulicy zmierzały wozy z Krakowa, wiozące pierwszych letników. Widowisko z tej okazji było przednie – na powitanie wakacjuszy wychodziła cała okolica. Wszyscy pomagali rozpakowywać bagaże z wozów (a przywożono ze sobą obowiązkowo na przykład pościel). Witano służbę letników – do końca XIX w. każdy szanujący się mieszczański dom musiał mieć zaimportowaną ze wsi służącą. Służącą najczęściej pochodziła ze wsi i szybko zaprzyjaźniała się z góralkami, plotkując obficie z miejscowymi o zwyczajach swoich pracodawców. Na takie plotki zbierało się podobno pół zakopiańskiej wsi. Charakterystyczne dla tych rejonów, czyli dla rejonów, które nie zaznały pańszczyzny, było zachowywanie otwartej postawy. W czasach, gdy dużym nietaktem było spoufalanie się i zbytnia bezpośredniość w stosunku do obcych, a zwłaszcza w stosunku do osób, które już na pierwszy rzut okaz pochodziły z wyższych warstw społecznych, górale śmiało zagadywali i przysiadali się do przybyszy z miasta.
Górale witający turystów zwracali na siebie uwagę wyjątkową pewnością siebie, ale nie tak skorzy do bitki jak chłopi z pozostałych rejonów kraju. Byli pogodni, dumni i bystrzy. Jednocześnie, był to lud temperamentny. Taką rezolutność tłumaczy się warunkami, w jakich wyrastały całe pokolenia zakopiańczyków – tereny górskie nie przyciągały szlachty, uzurpującej sobie prawo do własności. Stad, nigdy w górach nie rozwinęła się w zasadzie pańszczyzna. A w góralach umiłowanie do wolności. Nawet gdy zjawiali się pojedynczy śmiałkowie chcący zagarnąć teren, krewcy górale szybko pokazywali im siłą, co myślą o zawłaszczeniach. Górali w zasadzie obawiali się nawet urzędnicy – do końca XVIII w. nie zapuszczali się w te rejony bez potrzeby.
Góralskie chaty różniły się nieco od tych zlokalizowanych w pozostałych częściach kraju (szerzej o tym, jak kiedyś mieszkali ludzie, w kategorii: skanseny w Polsce). Zdecydowanie wyróżniały się in plus pod kątem solidności wykonania. Nigdy nie były zaniedbane. W środku jednak nie bielono ścian tak zajadle jak w pozostałych częściach kraju. Zasadniczo, typowa chata góralska składała się z dwóch izb: jednej wyjściowej, białej, w której znajdowało się łóżko, zaścielone pod sam sufit pierzynami i poduszkami (ich ilość mówiła o zamożności i solidności panny, która wychodziła z takiego domu). Była to izba gościnna, w której jednak na co dzień nie spano. Służyła jedynie celom reprezentatywnym. Prawdziwe życie toczyło się powszechnie zwanej izbie ciemnej, gdzie ściany osmalone były sadzą. Wszystko przez brak komina – dym z komina nie wydostawał się na zewnątrz jedynie przez uchylany okresowo otwór w suficie. Tam właśnie spano na ławach, bez zdejmowania ubrań ( i tym bardziej bez mycia się). Z kurami, prosiętami, w gnoju i ugorze.